W Polsce, w sytuacji gdy osoba jest nieprzytomna i nie może samodzielnie podejmować decyzji dotyczących leczenia, kolejność osób uprawnionych do wyrażenia zgody na leczenie określa Kodeks cywilny oraz ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Kolejność przedstawia się następująco:
Przedstawiciel ustawowy – jeśli pacjent jest osobą ubezwłasnowolnioną lub ma przedstawiciela ustawowego (np. w przypadku osoby małoletniej, to rodzic).
Małżonek – jeśli pacjent ma małżonka, to małżonek ma pierwszeństwo przed innymi członkami rodziny.
Krewni w linii prostej – w przypadku braku małżonka decyzję podejmują osoby spokrewnione w linii prostej, tj. rodzice (jeśli pacjent nie ma własnych dzieci) lub dzieci (jeśli są pełnoletnie).
Rodzeństwo – jeżeli pacjent nie ma żyjących krewnych w linii prostej, decyzję mogą podjąć bracia lub siostry.
Inne osoby bliskie – w przypadku braku członków rodziny, decyzję mogą podjąć inne osoby bliskie, zdefiniowane jako osoby, które łączą z pacjentem szczególne relacje (np. partner życiowy).
Jeśli nie ma nikogo bliskiego, lekarz podejmuje decyzję wspólnie z innymi lekarzami lub komisją etyczną, w oparciu o dobro pacjenta.
Wyjątek: W sytuacjach nagłych, gdy istnieje zagrożenie życia i nie można uzyskać zgody bliskich, lekarz może podjąć niezbędne działania bez uzyskania zgody.Aby zmienić kolejność osób decydujących o leczeniu w sytuacji, gdy pacjent jest nieprzytomny, można zastosować kilka środków prawnych. Oto wyjaśnienie, co można zrobić i jak to działa:
1. Pełnomocnictwo medyczne (pełnomocnictwo do spraw zdrowotnych)
Pacjent może ustanowić pełnomocnika do spraw zdrowotnych, czyli osobę, która będzie upoważniona do podejmowania decyzji medycznych w jego imieniu.
Forma pełnomocnictwa:
Może być udzielone w formie pisemnej, ale lepiej, aby miało formę notarialną, co zwiększa jego moc prawną i ułatwia uznanie przez szpitale.
Praktyka w szpitalach:
W razie nieprzytomności pacjenta, placówki medyczne powinny stosować się do pełnomocnictwa, jeśli jest ono dostępne i okazane. Jednak jeśli pełnomocnictwo nie jest przy pacjencie w momencie kryzysu, personel medyczny może działać zgodnie z ustawową kolejnością.
2. Zapis woli pacjenta (oświadczenie woli)
Pacjent może sporządzić dokument, w którym jasno określi, kto ma podejmować decyzje w sprawach zdrowotnych, a kto nie ma takiego prawa.
Forma dokumentu:
Nie wymaga formy notarialnej, ale ważne, aby był podpisany własnoręcznie przez pacjenta i najlepiej przekazany rodzinie, lekarzowi prowadzącemu lub przechowywany w dokumentacji medycznej.
3. Uporządkowanie woli przez notariusza
W celu uniknięcia sporów warto udać się do notariusza i sporządzić formalny dokument, który będzie zawierał zarówno pełnomocnictwo, jak i precyzyjne oświadczenie dotyczące życzeń pacjenta (tzw. „testament życia” lub „living will”).
4. Zarejestrowanie dokumentów w szpitalu lub u lekarza
Aby uniknąć problemu z „bieganiem” z pełnomocnictwem, warto dostarczyć kopie dokumentów do placówek medycznych, w których pacjent jest leczony, lub trzymać je przy sobie. Rodzina również powinna być świadoma ich istnienia.
5. W razie braku dokumentów – kolejność ustawowa
Jeśli żadnych takich dokumentów nie ma, a pacjent jest nieprzytomny, lekarze zastosują ustawową kolejność decydentów. Bez pełnomocnictwa czy oświadczenia woli nikt nie może „przeskoczyć” ustawowych zasad.
Warto pamiętać:
Nawet jeśli istnieje pełnomocnictwo, jego skuteczność zależy od dostępności dokumentu w chwili potrzeby. Dlatego dobrze jest poinformować pełnomocnika i rodzinę o swoich decyzjach, a także mieć kopię dokumentu w miejscach łatwo dostępnych.